چگونگی کشف تپه سیلک کاشان :
هشتاد سال پیش، با جاری شدن سیل در زمین‌های کشاورزی ساکنان شهر کاشان، تمدنی بزرگ و چندهزار ساله نمایان شد؛ ابزارآلات و سفالینه‌هایی متفاوت با ابزارهای کنونی پیدا شدند که حیرت و حس کنجکاوی همه را برانگیختند و در این میان، آنها که می خواستند یک شبه ره صد ساله را بروند، دل خاک های این تپه را زیر و رو کردند. بعد از مدتی با فروخته شدن آثار به دست آمده توسط مردم و بخصوص کشاورزان منطقه به دلالان عتیقه، پای غارتگران هم به «سیلک» باز شد. تمدنی گمشده که هزاران سال از عوامل مخرب طبیعی در امان مانده بود به مزرعه شخم‌زده‌ی‌عتیقه فروشان تبدیل شد و سرانجام با انتقال آثار تاریخی به کشورهای غربی، «رومن گیرشمن» – باستان شناس – از طرف موزه‌ی «لوور» فرانسه با هدف شناخت و شاید نجات تمدنی که به همهی مردم جهان تعلق داشت، روانه‌ی ایران شد.
اما بعد از پایان یافتن فعالیت‌های گیرشمن و چاپ گزارش های او، تا سال ۱۳۸۰ توجهی به سیلک نشد، به طوری که بسیاری از اراضی این محوطه به زمین کشاورزی تبدیل شد و به گفته برخی ساکنان قدیمی، برای گسترش شهر و خانه سازی ها فاصله چندانی تا این محوطه باقی نمانده بود که در آن صورت، از این تپه‌ی باستانی به جز نام و خاطره ای باقی نمی ماند.
سرانجام در آن سال دکتر صادق ملک شهمیرزادی – باستان‌شناس – برای بررسی و ادامه کاوش‌ها به سیلک رفت و با انجام پنج فصل کاوش که تا سال ۱۳۸۵ طول کشید، توانست نتایج کارهای خود را در چند جلد آماده چاپ کند پس از پایان یافتن کاوش‌های دکتر ملک، تا امروز یعنی در طول شش سال گذشته، این محوطه‌ی باستانی آبستن اتفاق‌های ناگواری شد و تخریب‌هایی در آن رخ داد؛ برخی کارشناسان میراث فرهنگی از انجام حفاری‌هایی توسط اداره‌ی برق کاشان در حریم درجهی یک سیلک و نصب تیرهای بتونی چراغ برق خبر دادند، اتفاقی که باعث شد تا دیگر همسایگان و متجاوزان به محوطه تاریخی سیلک اقداماتی غیرقانونی را مانند ساخت و ساز، حفاری و حتا آسفالت کردن خیابان‌هایی در محدودهی عرصه سیلک انجام دهند.
کاوش‌های قدیم تپه سیلک کاشان :
هیات باستان‌شناسی به سرپرستی رومن گیرشمن سه فصل کاوش در سالهای ۱۹۳۳، ۱۹۳۴ و ۱۹۳۷ میلادی بر روی هر دو تپهٔ سیلک و دو گورستان نزدیک به آن انجام دادند و در سال ۱۹۳۸ (۱۳۱۷ خورشیدی) در دو مجلد با عنوان سیلک کاشان به زبان فرانسوی در پاریس چاپ کردند که بعدها به دست انتشارات میراث فرهنگی ایران به فارسی برگردانده شدند وی تاریخ این تمدن چیزی حدود 10000 سال تخمین زده است.
کاوش‌های جدید تپه سیلک کاشان :
در سال ۱۳۸۰ خورشیدی دکتر صادق ملک شهمیرزادی از سوی سازمان میراث فرهنگی ایران جهت کاوش به منطقه فرستاده شد. گروه کاوش طی ۵ فصل کاوش که تا سال ۱۳۸۵ ادامه داشت، به نتایج جدیدی دست یافتند که در مجلدهای زیر به انتشار رساندند. زیگورات سیلک (نتایج فصل اول کاوش)، سفالگران سیلک، نقره‌کاران سیلک، شکارچیان سیلک
در طی کاوش‌های این گروه نیایشگاه سیئلک که به زبان اکدی زیگورات نامیده می شود، کشف شد این پرستشگاه را رومن گیرشمن (کاشف زیگورات چغازنبیل) نتوانسته بود پیدا کند.
در داخل خانه‌ها دیوارها را با گل اخری رنگ می‌کنند و مردگان را در زیر کف اتاق‌ها که آجر فرش یا سنگ فرش نبود، دفن می‌نمودند.مردگان را در این قبرها به صورت «چمپاته» به خاک می‌سپردند و همراه آنها در گورشان اشیایی قرار می دادند و این اشیا در بعضی از گورها پر ارزش و زیاد بود و در بعضی دیگر کم و بی‌ارزش. در خرابه‌های تپه باستانی سیلک چند اسکلت انسان و ظروف باستانی پیدا شده است که این اشیاء در موزه‌های لوور فرانسه، موزه ملی ایران و موزه باغ فین و موزه ای در کنار این مجموعه باستانی قرار داده شده است. از نکات دیدنی این منطقه باستانی وجود خرده سفال‌های چند هزار ساله روی زمین و پیرامون این تپه‌ها است. همچنین پیداشدن دوک‌های ریسندگی و بافندگی نشانی از آشنایی این مردم در هزاره‌های پیش از میلاد از صنعت ریسندگی و بافندگی دارد. همچنین ساکنان این منطقه با ذوب کردن فلزات برای خود وسائل و ابزارهای کار می ساختند. با کشف کوره ذوب فلزات در بخش جنوبی این تپه، می‌توان شهر سیلک را جزو صنعتی‌ترین شهرهای آن دوران محسوب کرد.
تپه سیلک در نگاه اول یک تپه خاکی است و جاذبه ای برای دیدن، آن هم در گرمای شهر کاشان ندارد ولی با کمی توجه به قدمت و شناخت تاریخ، آنوقت این تپه دالانی برای ورود به دنیایی دیگر محسوب خواهد شد. تپه سیلک کاشان در ۲۴ شهریور ۱۳۱۰ با شماره ۳۸ در فهرست آثار تاریخی و ملی ایران به ثبت رسیده است.
اطلاعات بیشتر برای علاقمندان به تپه های سیلک کاشان :
نتایج به دست آمده از کاوش ها بر روی تپه های سیلک تمدن ان را به شش دوره فرهنگی متمایز تقسیم می کند که عبارتند از:
دوره اول و دوم :
این دوره مربوط به قدیمی ترین و یا اولین ساکنان تپه شمالی است که حدود هفت هزارسال پیش شکل گرفته بود. بر اساس گزارش گیرشمن ساکنان اولیه در کلبه های موقت که آنها را با نی و شاخه می ساختند و روی ان را با گل می پوشاندند زندگی می کردند. سپس خانه ها را با دیوار های چینه ای و در دوره دوم با خشتهای ساخته و شکل داده دست خویشتن می ساختند. مردم ساکنمردم ساکن تپه های شمالی ظروف سفالی خود رااحتمالا در گورهای ابتدای می پختند. در دوره دوم اول بر نقشهای هندسی سطوح سفالها را با نقوش گیاهی وحیوانی نیز تزیین می کردند. مردمان این دوره به شکار کشاورزی وشبانی می پرداختن و همچنین با یافتن رگهای طبیعی مس و ستخراج انها را برای ساختن زیور الات کوچک بکار می بردند. مردم سیلک مردگان خود را بصورت جمع شده در حالی که سطح بدن انها را با قشر نازکی از محلول گل اخرا پوشش می دادن به همراه هدیه های به زیر کف منازل خود دفن می کردند
دوره سوم :
در حدود 6100سال پیش ساکناشن تپه های شمالی محل سکونت خود را ترک کرده واحتمالا عده ای از انها در فاصله حدود 600متری جنوب تپه های شمالی ساکن شدن(تپه جنوبی نام دارد).در این دوره خانه ها با خشتهای مستطیل شکل ساخته می شد و فرهنگ دفن مردگان به صورت دوره قبل بوده .در اواسط دوره سوم مردم از چرخهای سفال گری سود می جوستن و سفالها کوره های مخصوص که حرارت انها قابل کنترل بود پخته می شدو در تزیین انها علاوه بر نوقش قبلی از نقوش انسانی نیز استفاده می شد. تحقیقاهای گیاه شناسی نمایان گر ان است که کاشان در این دوره دارای اب وهوای معتدل بوده است. در این دوره صنعت گران سیلک روش استخراج نقره از سنگ معدن را فراگرفته و اشیاء زینتی و زیورالات را از نقره می ساختن . یکی از مهمترین پدیدهای فرهنگی اواخر دوره سوم استفاده از مهر های مسطح است.
دوره چهارم :
این دوره که از حدود 5000سال قبل اغاز شده وتا حدود 4500سال ادامه داشته به نام دوره اغاز نگارش یا اغاز دوره شهر نشینی یاد می شود. مهمترین تحول فرهنگی این دوره پیراپش خط و نگارش به صورت اولیه دانست.در این دوره از مهرهای استوانه یا سیلندری که منقوش به اشکال حیوانی یا هندسی بود استفاده می شود.که نمایان گر پیشرفت تجاری وبازرگانی در ان دوره بوده است به علت شرایط مساعد زندگی رشد جمعیت روند افزایشی به خود گرفت.
دوره ینجم :
این دوره که تاریخی در حدود 3200سال پیش دارد . مربوط به مهاجرت مهاجریم جدید به سیلک است . مهمترین فرهنگ این اقوام ساخته ظروف سفالی خاکستری رنگ است. معماری این مهاجران به روی بقایای ساختمانهای دوره قبل ساخته شد.فرهنگ خاک سپاری مردگاه دگرگون شد و این دوره اغاز استفاده از گورستانهای مجزا بود . گورستان مردم(گورستان الف) این دوره در 200متری جنوب تپه های جنوبی قرار داشت که امروزه به کلی تخریب شد است وتنها 15 قبر از مجموع این گورستان توسط کاوش گران فرانسوی مورد کاوش قرار گرفته و همچنین همچنان به دلیل اعتقاد به زندگی بعد از مرگ در کنار مردگان خود اشیاء سفالی ابزار اهنی و مهر و…قرار می دادن .
دوره ششم :
در تپه های جنوبی که بین سالهای 2800و2900سال متعلق به مردمانی بود که مردگان خود را در گورستان 250متری غرب تپه جنوبی (گورستان ب) دفن می کردند. به عقید گیرشمن انها مهاجران جدید بودن که در تپه های جنوبی ساکن شدند. در این دوره سطح کل تپه مسطح شد ودر نتیجه معماری دوره ینجم به طور کل از بین رفته. در این دوره فرهنگ خاکسپاری کمی دگرگون شد و علاوه بر عمال قبلی چاله گورها را به شکل تپه در می اوردن و برخی از این گورها با سنگهای تراش خورده و یا اجرهای بزرگ پوشانده می شود که احتمالا نمایانگر منزلت مردگان بوده است . مجموع 200 قبر از این دوره توسط هئیت فرانسوی مورده کاوش قرار گرفته است. از شاخسهای دوره ششم ظروف سفلی است که کاربرده تدفینی داشته اند بعضی از این ظروف لوله دار و یا شکل حیوانات وپرندگان هستن. سطوع انها با نقوش هندسی، حیوانی و انسانی تزئین شده است.
منابع برای مطالعه بیشتر:
1- آثار تاریخی شهرستان های کاشان و نطنز از حسن نراقی چاپ انجمن آثار و مفاخر فرهنگی
2- سیلک کاشان از رومن گیرشمن ترجمه اصغر کریمی ناشر سازمان میراث فرهنگی (2 جلد)
3- ایران از آغاز تا اسلام از رومن گیرشمن ترجمه محمد معین انتشارات علمی فرهنگی
4- ایرن در پیش از تاریخ از صادق ملک شهمیرزادی ناشر معاونت پژوهشی سازمان میراث فرهنگی
5- زیگورات سیلک، نقره کاران سیلک، سفالگران سیلک، شکارچیان سیلک از صادق ملک شهمیرزادی
